تبیین ژئوپلیتیکی عوامل تنش و منازعه در بروز جنگ تحمیلی عراق علیه ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار جغرافیای سیاسی، گروه مطالعات جغرافیا، دانشکده پیامبر اعظم (ص)، دانشگاه جامع امام حسین (ع)، تهران، ایران؛

2 استادیار جغرافیای سیاسی،گروه مطالعات جغرافیا، دانشکده پیامبر اعظم(ص)، دانشگاه جامع امام حسین (ع)، تهران، ایران.

3 کارشناسی ارشد جغرافیا و دفاع مقدس، گروه دفاع مقدس، مرکز مطالعات دفاع مقدس و نبردهای معاصر، دانشگاه افسری و تربیت پاسداری امام حسین (ع)، تهران، ایران؛ m.radmehr1362@gmail.com

چکیده

تنش و منازعه میان دو کشور و یا واحدهای سیاسی در ابعاد مختلف داخلی، ملی، منطقه‌ای و جهانی قدمتی طولانی و سابقه‌ای به درازای عمر بشر دارد. بدون تردید یکی از عوامل مهم تنش و منازعه میان واحدهای سیاسی، جغرافیا و ژئوپلیتیک است. دولت‌مردان کشورهایی که با محدودیت‌های ژئوپلیتیکی روبه‌رو هستند؛ برای تغییر این وضعیت، غالباً دیدگاه‌های توسعه‌طلبانه‌ داشته و مستعد وقوع تنش و منازعه هستند. جنگ هشت‌ساله عراق علیه ایران نیز یکی از مهم‌ترین جنگ‌های دوره معاصر است که تا حد زیادی متأثر از ژئوپلیتیک و عامل جغرافیا بوده است. هدف این پژوهش، بررسی و تبیین عوامل ژئوپلیتیکی تنش و منازعه در بروز جنگ تحمیلی عراق علیه ایران بر طبق نظریات تنش و منازعه است. در واقع، پژوهش حاضر به دنبال پاسخ به این سؤال است که مهم‌ترین عوامل ژئوپلیتیکی تنش و منازعه میان ایران و عراق براساس نظریات تنش و منازعه کدامند؟ این پژوهش براساس ماهیت و روش، توصیفی- تحلیلی محسوب می‌شود. اطلاعات مورد نیاز به شیوه اسنادی و با مراجعه به منابعی چون کتب، مقالات و گزارش‌های معتبر گردآوری شده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که براساس نظریات تنش و منازعه پیتر هاگت، جان ام کالینز، ادوارد لوتواک، ساموئل هانتینگتون و محمدرضا حافظ‌نیا؛ عوامل سرزمینی و قلمرویی، ژئواکونومیک، ژئوکالچر، هیدروپلتیک، سیاسی و ژئواستراتژی مهم‌ترین عوامل تنش و منازعه میان ایران و عراق بوده و باعث بروز جنگ تحمیلی شده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Geopolitical Explanation of Tension and Conflict Agents in the Incidence of Iraqi war Against Iran

نویسندگان [English]

  • Abbas Alipour 1
  • Hassan Saadati 2
  • Mohsen Radmehr 3
1 Associate Professor of Political Geography, Department of Geography Studies, Faculty of the Great Prophet, Imam Hossein University (AS), Tehran, Iran;
2 Assistant Professor of Political Geography, Department of Geography, School of the Great Prophet (PBUH), Imam Hossein University (PBUH), Tehran, Iran.
3 Master's Degree in Geography and Holy Defense, Department of Holy Defense, Center for Studies of Holy Defense and Contemporary Battles, Imam Hossein University of Officers and Guard Training (AS), Tehran, Iran; m.radmehr1362@gmail.com
چکیده [English]

Tension and conflict between two countries or political units in different dimensions of domestic, national, regional and international have a history as long as human age. Undoubtedly, one of the most important factors of tension and conflict between political units is the geography and geopolitics. The statesmen (rulers) of countries facing geopolitical constraints; try to change this situation, have often developmental views and are prone to tension and conflict. The Iraqi eight-year war against Iran is also one of the most important contemporary wars, which has largely influenced from the factor of geopolitics and geography. The purpose of this research is to investigate and explain the geopolitical factors of tension and conflict in the incite of Iraq's imposed war against Iran according to the tension and conflict theory. In fact, the present study seeks to answer the question of which are the most important geopolitical factors of tension and conflict between Iran and Iraq based on tension and conflict theory? This research based on its nature and method, is a descriptive-analytic one. The information required has been collected by the documentary method and referral of resources such as books, articles and valid reports. The findings of the research show that according to Peter Hagat, John M Collins, Edward Lotavak, Samuel Hententgton and Mohammad Reza Hafez Nia’s tension and conflict, the most important factors in the tension and conflict between Iran and Iraq that has caused imposed war, were Territory and realm, geo-economics, geo-culture, hydro-politic, political and geo-strategies.

کلیدواژه‌ها [English]

  • geo-politic
  • Iran
  • Iraq
  • Imposed War
  • tension and conflict

مراجع

  • الف) کتاب:

    • ادیب‌مقدم، آرشین (1388). سیاست بین‌المللی در خلیج‌فارس: تبارشناسی فرهنگی؛ ترجمه داود غرایاق زندی، تهران: شیرازه.
    • الهی، همایون (1396). خلیج‌فارس و مسائل آن، تهران: نشر قومس.
    • پارسا‌دوست، منوچهر (1369). نقش عراق در شروع جنگ همراه با: بررسی تاریخ عراق و ‌اندیشه‌های حزب بعث، چاپ چهارم، تهران: انتشارات باز.
    • جعفری‌ولدانی، اصغر (1387). ژئوپلیتیک جدید دریای سرخ و خلیج‌فارس، چاپ سیزدهم، تهران: انتشارات دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.
    • جعفری‌ولدانی، اصغر (1399). چالش‌ها و منازعات در خاورمیانه، چاپ سوم، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
    • حافظ‌نیا، محمدرضا؛ ربیعی، حسین (1392). خلیج‌فارس و نقش استراتژیک تنگه هرمز، چاپ دوازدهم، تهران: انتشارات سمت.
    • حافظ‌نیا، محمدرضا (1390). جغرافیای سیاسی فضای مجازی، تهران: انتشارات سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
    • درایسدل، آلاسدایر؛ بلیک، جرالد اچ (1386). جغرافیای سیاسی خاورمیانه و شمال آفریقا؛ ترجمه دره میرحیدر، چاپ پنجم، تهران: انتشارات وزارت امور خارجه.
    • سیف‌زاده، سید حسین (1396). اصول و روابط بین‌الملل، تهران: انتشارات میزان.
    • سلامی، حسن (1376). علل به وجود آورندة جنگ عراق علیه ایران، تدوین دفتر بررسی‌های سیاسی انقلاب اسلامی، جنگ تحمیلی و نظام بین‌الملل.
    • شهلایی، ناصر؛ ولی‌وند زمانی، حسین (1396). نظریه‌های راهبردی، تهران: انتشارات دافوس آجا.
    • روشن، علی‌اصغر؛ فرهادیان، نورالله (1388). فرهنگ اصطلاحات جغرافیای سیاسی ـ نظامی، تهران: انتشارات دانشگاه امام حسین (ع).
    • عزتی، عزت‌الله (1391). ژئوپلیتیک، تهران: انتشارات سمت.
    • عزتی، عزت‌الله (1397). ژئوپلیتیک در قرن بیست و یکم، چاپ هفتم، تهران: انتشارات سمت.
    • عزتی، عزت‌الله؛ نامی، محمدحسن (1392). تحلیل ژئوپلیتیکی مرز ایران و عراق، تهران: انتشارات دانا پناه.
    • علایی، حسین (1395). تاریخ تحلیلی جنگ ایران و عراق، تهران: نشر مرز و بوم.
    • کریمی‌پور، یدالله (1382). مقدمه‌ای بر ایران و همسایگان، تهران: انتشارت جهاد دانشگاهی دانشگاه تربیت‌معلم.
    • کرنگ، مایک (1390). جغرافیای فرهنگی؛ ترجمه مهدی قرخلو، چاپ ششم، تهران: انتشارات سمت.
    • لوتواک، ادوارد ان (1990). از ژئوپلیتیک تا ژئواکونومی: منطق مناقشه؛ دستورالعمل تجارت، مجله منافع ملی.
    • مولایی، علیرضا (1382). نقدی بر خواندنی‌های ژئوپلیتیک، تهران: انتشارات دانشکده امام باقر (ع).
    • میرحیدر، دره (1398). مبانی جغرافیای سیاسی، تهران: انتشارات سمت.
    • متقی، ابراهیم (1389). نظام دوقطبی و جنگ ایران و عراق، تهران: انتشارات سپاه پاسداران انقلاب اسلامی.
    • مجتهد‌زاده، پیروز (1391). جغرافیای سیاسی و سیاست جغرافیایی، چاپ چهارم، تهران: انتشارات سمت.
    • نورائی، منوچهر؛ شفایی، سعید (1385). امنیت خلیج‌فارس ـ گذشته، حال و آینده، تهران: انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی.
    • نامی، محمدحسن (1389). جغرافیای مرز با تأکید بر مرزهای ایران، تهران: انتشارات سازمان جغرافیایی ن.م.
    • والرشتاین، ایمینوئل موریس (1394). سیاست و فرهنگ در نظام متحول جهانی (ژئوپلیتیک و ژئوکالچر)؛ مترجم پیروز ایزدی، چاپ سوم، تهران: نشر نی.
    • هاگت، پیتر (1392). جغرافیا ترکیبی نو، جلد اول و دوم، چاپ 12، تهران: انتشارات سمت.

    ب) مقالات:

    • پیشگامی‌فرد، زهرا؛ جنیدی، رضا (1389). ماهیت رفتار سیاسی روسیه در منطقه آسیای مرکزی و چالش‌های فرا روی ج.ا.ا، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شماره 72، تابستان، صفحات 82 ـ 63.
    • زین‌العابدین، یوسف؛ کارساز، انام (1389). جایگاه موقعیت جغرافیایی در نظریه‌های ژئوپلیتیک، فصلنامه علمی پژوهشی جغرافیای انسانی، سال سوم، شماره اول. صفحات 55 ـ 45
    • حافظ‌نیا، محمدرضا؛ صفوی، سید یحیی؛ میرزائی‌تبار، میثم (1396). بررسی و تحلیل سیر تحول در نظریه‌های منازعه، نشریه سیاست دفاعی، شماره 101، زمستان، صفحات 177 ـ 133
    • سعیدزاده، محمدرضا؛ عزتی، عزت‌الله (1389). پایان‌نامه نقش هیدروپلیتیکی رودخانه‌های مرزی در چگونگی روابط کشورهای ایران و عراق، تهران، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات
    • طاهری، مسعود؛ حیدری، غلامحسین؛ عزتی، عزت‌الله (1397). تحلیل معادلات قدرت جهانی در بستر ژئوکالچر، فصلنامه پژوهش نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، سال دهم، شماره چهارم، پاییز.
    • قربانی‌نژاد، ریباز؛ حافظ‌نیا، محمدرضا؛ احمدی‌پور، زهرا؛ قوام، عبدالعلی (1393). بررسی مفهوم منازعه در نظریه‌های روابط بین‌الملل و ژئوپلیتیک، فصلنامه راهبرد، سال 23، شماره 70، صفحات 291 ـ 265.
    • قربانی‌نژاد، ریباز؛ شهریور، هومان؛ پارسایی، اسماعیل (بی‌تا). ایران و عراق، تحلیل منابع جغرافیایی تنش در شمال غرب خلیج‌فارس، مجموعه مقالات نهمین همایش ملی خلیج‌فارس. صفحات 229 ـ 209.
    • کسرایی، محمد سالار؛ موسوی، سید رحیم (1392). انقلاب و جنگ ایران و عراق، پژوهشنامه متین، سال 15، شماره 58، صفحات 114 ـ 93.
    • مختاری هشی، حسین؛ کاویانی‌راد، مراد (1398). پردازش مفهوم هیدروپلیتیک، نشریه آب و توسعه پایدار، سال ششم، شماره 2، صفحات 15 تا 26.
    • هاشمی، سید مصطفی؛ فرجی راد، عبدالرضا (1396). پایان‌نامه تبیین و مطالعه تطبیقی کد ژئوپلیتیکی ایران و عراق، تهران، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات.

    • ج) منابع لاتین:

       

      • Collins, John M. (1998). Military Geography: For Professionals and the Public. Washington, DC: National Defense University Press.
      • Glassner,Martin& Fahter Chuck. (2004). ” Political Geography.” United States of America: New York: Johan wiley& Sons, Inc.
      • Homer-Dixon, Thomas F. (1999). Environmental, Scarcity and Violence. Princeton. New Jersey: Princeton University Press.
دو فصلنامه علمی مطالعات دفاع مقدس و نبردهای معاصر
دوره 3، شماره 1
بهار و تابستان 1400
صفحه 1-33

فایل ها

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار